Các chính phủ trên thế giới đang tăng cường triển khai các hệ thống định danh kỹ thuật số (digital ID) để cải thiện các dịch vụ công và thúc đẩy đổi mới. Đại dịch COVID-19 đã củng cố xu hướng này và nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xác định danh tính người dân trực tuyến. Loạt bài viết này nhằm mục đích giới thiệu các quyết định mức chiến lược làm nền tảng cho việc triển khai hệ thống định danh kỹ thuật số. Qua đó rút ra những hiểu biết thực tế cho người dân và các nhà lãnh đạo đang tìm cách chỉ đạo quốc gia của họ hướng tới một hệ thống định danh kỹ thuật số. Đồng thời cũng xem xét những thành công và sai lầm mà những quốc gia đã gặp phải, đặc biệt là trong triển khai nền tảng định danh kỹ thuật số, xác thực dựa trên sinh trắc học - công nghệ đang nổi lên như một phương pháp hay nhất để giúp chính phủ giải quyết những thách thức và tối đa hóa những tác động tích cực cho người dân của họ.
Thách thức định danh
Tuyên ngôn Nhân quyền và Công ước Quốc tế về Các Quyền Dân sự và Chính trị xác định: Mọi người đều có quyền được công nhận là con người trước pháp luật (Đại hội đồng Liên hợp quốc 1948; 1966). Trước hết, các hoạt động hàng ngày phụ thuộc vào việc mọi người có thể chứng minh danh tính của mình. Liên hợp quốc định nghĩa danh tính pháp lý là các đặc điểm cơ bản (như: tên, tuổi, giới tính, ngày tháng và nơi sinh) do một cơ quan có thẩm quyền công nhận. Điều này thường được thực hiện thông qua đăng ký và cấp giấy khai sinh hoặc các công cụ khác của hệ thống đăng ký hộ tịch (Chương trình định danh pháp lý của Liên hợp quốc).
Không có gì ngạc nhiên khi Quyền Định danh được nêu trong Chương trình nghị sự 2030 về Phát triển bền vững của Liên hợp quốc (The United Nation’s 2030 Agenda for Sustainable Development). Và việc tăng số lượng người được định danh hợp pháp là một phần trong các Mục tiêu Phát triển bền vững (Sustainable Development Goals - SDGs) để thúc đẩy các xã hội hòa bình và hội nhập, SDG-16.9 đã thiết lập mục tiêu cung cấp danh tính pháp lý cho tất cả mọi người vào năm 2030.
Mặc dù các SDG đã thúc đẩy sự tham gia của nhiều bên liên quan kể từ khi được phê duyệt vào năm 2015, chúng ta vẫn còn lâu mới đạt được định danh pháp lý cho tất cả. Thật vậy, hơn một nửa dân số thế giới thiếu khả năng chứng minh danh tính của họ trực tuyến. Chỉ số duy nhất được SDG-16.9 nhắc đến là tỷ lệ trẻ em dưới 5 tuổi được đăng ký khai sinh. Đương nhiên, số liệu này không nói lên được gì nhiều thực trạng hiện nay. Sáng kiến Định danh để Phát triển (ID4D) của Ngân hàng Thế giới cố gắng đi xa hơn và ước tính tổng số cá nhân không có danh tính hợp pháp. Kết quả là khá tốt. Theo ước tính gần đây nhất của ID4D, vào năm 2018, một tỷ người trên toàn cầu không có bằng chứng định danh chính thức.
Theo phân tích của ID4D, 81% người chưa đăng ký sống ở vùng cận Sahara, Châu Phi và Nam Á. 60% sống ở các nền kinh tế có thu nhập trung bình thấp và 28% ở các nền kinh tế có thu nhập thấp (Desai, Diofasi và Liu 2018). Điều này làm sáng tỏ việc thiếu định danh là một vấn đề cấp bách đối với những người nghèo nhất trên toàn cầu. Điều đáng chú ý nữa là ở khu vực cận Sahara Châu Phi, cứ hai người thì có một người không có bất kỳ hình thức định danh hợp pháp nào. Hơn nữa, cứ hai phụ nữ ở các nước thu nhập thấp thì có một người không có giấy tờ tùy thân. Ngân hàng Thế giới xác định người tị nạn, người không quốc tịch, người khuyết tật và những người sống ở vùng nông thôn và vùng sâu vùng xa là những người có ít quyền tiếp cận nhất với các tài liệu định danh (Ngân hàng Thế giới, 2019b).
Các hệ thống định danh kỹ thuật số
Hệ thống định danh kỹ thuật số là nền tảng cho việc cung cấp danh tính hợp pháp cho người dân, có thể giải quyết các thách thức, cấp danh tính hợp pháp để sử dụng trực tuyến.
Hệ thống định danh kỹ thuật số có thể được định nghĩa là hệ thống nhận dạng cá nhân sử dụng công nghệ kỹ thuật số để thu thập dữ liệu cá nhân xác định danh tính của một người cũng như cung cấp các giao thức lưu trữ, quản lý và xác thực, cho phép một bên nhận danh tính kỹ thuật số, xác thực nó và dùng trong các trường hợp cụ thể (Ngân hàng Thế giới, 2019a). Bằng cách tạo một danh tính số duy nhất, xác minh rằng nó tương ứng với một người cùng danh tính pháp lý của họ, hệ thống định danh kỹ thuật số đảm bảo những danh tính này có thể được xác thực dễ dàng thông qua các kênh kỹ thuật số để thực hiện các giao dịch cụ thể. Hệ thống định danh kỹ thuật số mang lại nhiều lợi ích, cả trực tiếp và gián tiếp, như mở rộng các dịch vụ công và tư đến nhiều người hơn, tăng tính minh bạch, hiệu quả, giảm thủ tục hành chính, tiết kiệm thời gian công sức, thúc đẩy sự tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, việc triển khai định danh kỹ thuật số cũng đặt ra những thách thức liên quan đến quyền riêng tư, độ tin cậy của dữ liệu và các vấn đề bảo mật. Tài liệu này sẽ chỉ ra những thách thức đó có thể và phải được khắc phục thông qua các triển khai hiệu quả.
Việc triển khai đòi hỏi phải đối mặt với nhiều loại mô hình cho hệ thống định danh kỹ thuật số, với các mục đích khác nhau. Lựa chọn thiết kế và đặc điểm hoạt động cần được xem xét khi thiết lập định hướng chiến lược của chương trình triển khai. Không có giải pháp chung nào là phù hợp cho tất cả, các quốc gia và tổ chức công khác nhau nên lưu ý đến bối cảnh triển khai và kết quả mong muốn khi quyết định lựa chọn cấu trúc hệ thống định danh kỹ thuật số của họ.
